Het verband én het verschil tussen dromen en psychosen

Definities van een droom en een psychose

“Een psychose is een toestand waarbij iemand zijn grip op de realiteit kwijt is. Hij ziet of hoort soms dingen die er niet zijn (hallucinaties) en is overtuigd van bepaalde ideeën die niet kloppen (wanen).” (UMC Utrecht, 2021)

“Een droom is een opeenvolging van beelden, gedachten, emoties en gevoelens die zich gewoonlijk onvrijwillig in de geest voordoen gedurende bepaalde fasen van de slaap.” (Wikipedia, 2021)

Dromen kunnen zo verschrikkelijk echt lijken. Je kunt je kind niet redden uit een vuurzee, er komt een enorme golfvloed op je af, er kruipen mieren onder je huid en opeens zie je een dinosaurus op je afkomen. Deze droombeelden zijn stuk voor stuk symbolisch op te vatten, ook al lijkt het vaak alsof je er écht middenin zit. Dit is ook het geval bij een psychose, je denkt echt dat de muren van de winkel van piepschuim gemaakt zijn. Je denkt echt dat je achtervolgd wordt, het voelt zelfs zo. En net zoals je in een droom niet zomaar kunt beslissen om wakker te worden, kan je tijdens een psychose ook niet gewoon ‘eruit klimmen’ en terug ‘normaal denken’. Tot zover de overeenkomsten.

Wouter Kusters verklaart in zijn boek ‘Pure Waanzin‘: “Alles wat in de psychose gebeurt is als nieuw. Over vreemde gebeurtenissen is een psychoot niet meer verbaasd dan over alledaagse dingen.” In een droom is dit ook het geval. Het is niet zo dat je tijdens het dromen verbaasd bent dat je opeens een dinosaurus ziet lopen. In beide gevallen reageer je ook impulsief op alle gebeurtenissen, maar toch is dit het gegeven waar we de eerste verschillen aantreffen. Een droom vindt altijd plaats in een zeker kader, een systeem, iets wat ontbreekt bij een psychose. Een droom geeft je namelijk nooit beelden waar je niet aan toe bent. Maar zal je ook niet tegenhouden wanneer je er wel klaar voor bent. Dat kan een houvast zijn voor als je wakker wordt en de droom (eventueel) opschrijft. De psychoot kan uiteraard zijn beelden opschrijven wanneer hij als ware langzaam ‘wakker’ wordt uit zijn psychose, maar kan hij ook van de beelden leren?

Kusters: “Als in een droomtoestand is de psychoot voorbereid op de meest bizarre gebeurtenissen. Deze voorbereiding is eerder een openstaan voor al wat komt en een speculeren over mogelijkheden, dan een planmatige controle vooraf.” Tijdens je dromen heb je echter maar weinig scheppende energie, op dat vlak merken we dus opnieuw een verschil op. Maar een veel groter verschil, is het feit dat mensen in een psychose alles in twijfel trekken. Wat mensen vertellen, de betekenis van bepaalde voorwerpen… In een droom is een kalender gewoon een kalender. In een psychose is alle kennis die je doorgaans bezit onderhavig aan wantrouw en ontbindingsdrift. Om die reden moet een psychoot steeds zelf uitzoeken waar hij zich bevindt met behulp van summiere aanwijzingen en de psychotische inzet van de kennis die hij al heeft, aldus Kusters. Maar in een droom ben je helemaal niet bezig met de vraag waar je bent of hoe je iets moet aanpakken. Je probeert niet bewust met iets aan de slag te gaan tijdens het dromen, terwijl iemand in een psychose voortdurend een actiedrang ervaart.

Hallucinaties: bewust of onbewust?

 

In ‘Pure waanzin’ schrijft Kusters verder ook dat wanneer je psychotisch bent je kunt hallucineren, je krijgt dus waanbeelden te zien. Dromen kun je misschien ook omschrijven als hallucinaties, maar dan op een andere manier. Wanneer je in je droom omsingeld wordt door metersgrote spinnen zal je ongetwijfeld schrikken. Maar je wordt snel wakker, en beseft dan meteen dat dit slechts een hallucinatie was, want zo’n beesten bestaan gelukkig niet. Maar in een psychose zal je meteen zoeken naar wapens om deze monsters uit te schakelen, of panisch proberen vluchten. Er is geen snelle realiteitscheck zoals het wakker worden na een enge droom.

Heb je bewustzijn nodig om te kunnen denken? Expert Timo Van Kempen beaamt dat je bewustzijn nodig hebt om te kunnen denken, bijvoorbeeld: dit is niet echt. En ook nu zegt hij: “Het droombewustzijn is anders dan het waakbewustzijn”. Als je je in een psychose bevindt, ben je dan onbewust? Kan het dan zijn dat onbewuste inhouden zich aan je opdringen? “Ja”, zegt Van Kempen stellig, “dit is mogelijk.” Hij vertelt erbij dat het menselijk bewustzijn geen statisch ding is en dat je verschillende gradaties in een psychose hebt. “Sommige mensen komen snel in een psychose en sommigen in toenemende kracht.”

Over de stelling van Jung dat deze eens zei dat wie naar zijn dromen luistert niet in een psychose hoeft te komen, daar is Timo het niet mee eens. Hij zegt: “Ik vind het nogal aanmatigend om dit zo stellig neer te zetten. Dus mijn antwoord zal zijn: nee, ik ben het niet met Jung eens.”

Van Kempen vertelt: “Vroeger, en dan hebben we het over vanaf de jaren vijftig tot en met de jaren zestig van de vorige eeuw werd een psychose een primaire ziekte genoemd. Ik bedoel hiermee te zeggen dat psychose destijds werd gezien als organische hersenziekte: er was volgens de wetenschap aantoonbaar iets niet in orde met de hersenen, en dat kon je dan verhelpen met medicijnen. Gevolg was dat mensen met een psychose standaard medicatie kregen. Vroeger had je de grote massieve stroming. Er was geen plaats voor valse sentiment. Toch ga je dan voorbij aan het feit dat de psychose een échte aandoening is. Deze mensen zijn niet gek of ziekelijk, dat is belangrijk om te weten.”

Wordt vervolgd…

Bron: Uitgeverij Bloom