Dromen en alchemie

Dromen en alchemie

Het recept voor het vinden van het eetbare goud

Men neme een glazen vat met verschillende stoffen erin, zet het in de oven en stook het vuur op. Na enige tijd kan men de stof wat nu één is geworden fijnmalen en daarna het vat weer vullen met water. Nu moet u de (twee) delen weer bij elkaar krijgen, dat gebeurt onderin het vat. Het geheel zal nu gaan rotten en sterven. Houd er rekening mee dat dit lang kan duren.

Als dit gereed is zullen er kleuren ontstaan. Dit gebeurt alleen als er goed aan gewerkt is. Zo niet, dan zult u opnieuw moeten beginnen. Indien dit wel gelukt zal het lange werk van verdampen en destilleren voor u beginnen. Als de stof op een gegeven moment helder wordt kunt u het vat opendoen. Indien de natuur een beetje meewerkt zullen de zonnevruchten u een heerlijke maaltijd geven (bron: Alchemie en psychologie).

Zie je het al voor je? Toch was dit het werk van de alchemisten honderden jaren geleden. Deze onderzoekers hadden kennis van de astrologie, geneeskunde en magie en kunnen beschouwd worden als de voorlopers van de tegenwoordige chemie. Tevens waren ze zeer geïnteresseerd in dromen en visioenen.

Over dromen, daar wil ik het met je over hebben in combinatie van af en toe deze alchemistische beeldspraak. Dat jezelf de alchemist bent van je dromende leven, dat je het vat bent en tevens het vuur. Twee delen bij elkaar krijgen betekent de tegendelen zoals koud en warm in je zien te verenigen. Er ontstaat een groeiproces en dit zal zich gaan ontwikkelen. Met andere woorden, je zit midden in een transformatieproces.

De spreek -en schrijftaal, de alchemistische taal, de droomtaal, allemaal willen ze richting het licht. Ik zou je mee willen nemen op deze reis in dit artikel: Dromen en alchemie. Het is de reis naar het licht, jouw licht en tevens jouw innerlijk goud.

Het Grote werk

Wanneer je weet dat het woord ‘alchemie’ komt van chyma, Grieks voor smelten of gieten van metaal en dat alchemie ook bekend was als het Goddelijke of Grote werk is dit niet altijd makkelijk om meteen te begrijpen. Ook dat het oorspronkelijke doel van alchemie en de westerse wereld was het maken van de Steen der Wijzen die metaal in goud zou veranderen zal waarschijnlijk niet gauw een vleug van herkenning zijn. Om dit te begrijpen moet je eigenlijk terug gaan in de tijd van de alchemisten. Dit waren onderzoekers die onedel metaal wilden transformeren in goud. Transformeren betekent gedaanteverwisseling of herschepping. Terwijl deze onderzoekers bezig waren met potten, kolven en ander materiaal om transformatie van lood naar goud gedaan te maken waren ze zonder dat eerst wisten bezig met een innerlijk proces. Want wat deden ze? Nadenken over: wat doe ik en zeker ook, wat doet werken met deze attributen met mij? De alchemisten werkten met vluchtige stoffen en deze gassen brachten een hallucinerende werking in hen teweeg. Dit tezamen kon de alchemist terug brengen naar de kern waar hij mee bezig was: wat doet het werken met attributen en met gassen met mij?

Dromen

Of juist dat hij een gas had ingeademd en diezelfde nacht een droom kreeg. Want dromen werden tevens in verband gebracht met de alchemie. De vraag was hier, ik heb een gas ingeademd en waarom heb ik nu, in deze fase van mijn leven, een droom?

De alchemist voelde zich één met de kosmos. Door de vloeistoffen in het vat te laten koken wilde hij er tevens mee bewerkstelligen dat er een proces in hem gaande was. Hij was in feite het vat zelf. Hij hoopte dat de kosmos hem zou helpen bepaalde inzichten onder ogen te zien. Inzichten zoals, waarom kom ik niet verder met een bepaald idee terwijl dit eerder wel zo was? En deze vraag in combinatie met dromen, zou een ontwikkeling in gang kunnen zetten.

Er kan dus zeker een verband tussen alchemie en dromen zijn. Eigenlijk ben je zelf je eigen alchemist. En dit begint allemaal met het verwerken van vervelende of zelfs heel nare dingen die in je leven zijn gebeurd of op dit moment gebeuren. We noemen dit het Grote Werk of het Goddelijke Werk. Groot omdat je niet van het ene op het andere moment een heel levensbeeld kunt veranderen, of je ideeën. Daar gaat tijd overheen. Goddelijk omdat iedereen van ons een sprankje Goddelijkheid in zich heeft en de droom kan daarbij komen. Alleen nu moet je het werk nog verrichten.

Van lood naar goud – ‘Chemische reacties’

Het proces van lood naar goud is dus een innerlijk proces. Het is het proces van bijvoorbeeld iets niet willen inzien naar het innerlijke licht van dat je volledig bent. Is het echt niet een rationeel proces, zou je je misschien kunnen afvragen. Met andere woorden, dat je echt van lood goud kunt maken? Nee, dit is niet mogelijk. Dorien is leerkracht wiskunde en vertelde me hierover: ‘Het ontdekken dat er bij een chemische reactie wel nieuwe stoffen ontstaan maar dat het totaal van de stoffen voor en na de reactie gelijk is, is een beste grote stap. Elke stof bestaat uit moleculen. Een molecuul is het kleinste deeltje van een stof. Toch zijn deze moleculen weer opgebouwd uit bouwsteentjes, deze heten atomen. Er zijn nu ruim honderd verschillende atomen bekend. Alle stoffen om ons heen zijn opgebouwd met deze atomen.

Een chemische reactie is goed te vergelijken met bouwen met lego. Als ik met verschillende blokjes (atomen) een mooie auto bouw (molecuul), dan kan ik van die auto ook wel een huisje en een karretje bouwen. Daarvoor moet ik het legoautootje afbreken en van die blokjes een huisje en een karretje maken. Het aantal legoblokjes blijft gelijk, maar ik heb wel een heel ander bouwsel. Zo is het ook met een chemische reactie. Alle atomen die voor de reactie er zijn, zijn er na de reactie ook. De atomen zijn dan wel anders gerangschikt en vormen zo andere moleculen.

Om nu te ontdekken dat er bij een reactie geen atomen verdwijnen moet je wel heel goede metingen doen. Bij het verbranden van hout bijvoorbeeld denk je dat het hout verdwijnt en dat er alleen maar as overblijft. Maar bij de verbranding verandert hout samen met zuurstof in water en koolstofdioxide. Maar om nu het gewicht van gas te meten valt niet mee. Het is dus best een ontdekking dat bij reacties het totale aantal atomen voor en na de reactie gelijk is. Er ontstaan wel nieuwe stoffen, maar van dezelfde atomen. Als je dan ontdekt dat goud een atoom is en geen molecuul, dan kun je hoog en laag springen, maar als je geen goudatomen hebt kun je die na een reactie ook niet krijgen.’

Starten, sterven en weer opstaan

Het alchemistisch proces, oftewel het innerlijk proces, begint met starten. Dit starten gaat niet altijd even makkelijk, vooral niet als er trauma’s onder liggen. Dit was het geval bij een vrouw die vertelde dat ze in haar vele nachtmerries steeds kinderen wilde redden en dat dit maar niet lukte. Wat ze moest doen is symbolisch sterven en dit betekent dat zij de moed moest hebben om ergens in door te groeien en/of iets los te laten om daarna weer op te staan. Maar hoe doe je dit als het steeds niet lukt? Er lag ‘dus’ iets ten grondslag wat haar groeiproces belemmerde. Dat wist ik destijds niet toen ik bij deze vrouw was. Tot ik in een boek las dat de dood van een kind (in je droom) kan betekenen dat het begin van het alchemistisch proces, dat is begonnen, een valse start heeft gemaakt en dat de vrouw er opnieuw mee moet beginnen. Wat bleek? De vrouw had jaren innerlijke problemen opgestapeld en de droom greep in door haar te dwingen te luisteren. Dit deed ze dan wel door er over te lezen, ze te bevoelen en er een kunstwerk van te maken. Alleen mislukte het steeds, ze had weliswaar prachtige tekeningen aan de muur maar de nachtmerries met de dode kinderen bleven maar komen. Het was het gevolg van het niet wegwerken van de jarenlange opgepotte innerlijke problemen die zich niet laten wegwerken in een maandje of twee. Ook niet als je naar de droom luistert. Dan begint het proces juist. Dat dit niet altijd lukt was bij haar terug te zien in dat de kinderen steeds stierven.

Dromen over een kind betekent jouw eigen potentieel in je innerlijke ontwikkeling. Het is een nieuw begin, het filosofisch ei in de alchemie. En ja, dit gaat vaak gepaard met vallen en opstaan. Het is het starten, sterven en weer opstaan. Dit opstaan is te zien als een herrijzenis. Het is het proces van kapot naar heelheid.

Het innerlijk vuur wordt aangewakkerd

Zo vertelt een vrouw een droom dat het begin betekent van het afpellen van sociaal beschermende lagen die zij als een ballast ervaarde. Ze vertelt haar droom: ‘Ik was met mijn vriendinnen een paar dagen op reis. Ik wilde douchen. De douche was in een kamer waar allemaal mensen waren. Nou ja jammer dan, dacht ik, dat ze me zien. Ik begon mijn kleren uit te trekken, maar ik droeg allemaal bloesjes met kleine knoopjes. Ik bleef maar knoopjes los maken. Toen ik naar de bloesjes keek, dacht ik, maar die heb ik toch al uitgetrokken? Ik had het gevoel dat ik weer helemaal opnieuw begon. Maar ik ging toch door met het uittrekken van de bloesjes. Toen werd ik wakker.’

Het innerlijk vuur in deze vrouw is zijzelf gaan koesteren en probeert het niet al te hoog op te stoken (hier kom ik later op terug). De droom helpt haar door te zeggen dat ze op weg is vervelende en voor haar angstige delen in zichzelf af te pellen, maar dat het nog lang kan duren voordat ze daarmee klaar is. Het is te zien in de vele knoopjes en het weer opnieuw uittrekken van een bloesje.

Opnieuw worden geboren gaat niet altijd even makkelijk

Een vrouw vertelt: ‘Het jaar 1977 schiet me te binnen, het jaar waarin ik zestien werd. Vanaf die tijd was mijn leven allesbehalve leuk. Ik begon allerlei klachten te krijgen en kon me steeds slechter concentreren op school. ’s Nachts kreeg ik vaak het gevoel dat ik dreigde te stikken. Dan opende ik het raam, stak mijn hoofd naar buiten en ademende de koele lucht in. In die periode had ik veel last van nachtmerries en telkens terugkerende angstdromen waarin ik door een lange donkere tunnel liep met aan het einde een lichtpuntje. Daar wilde ik naartoe, naar dat lichtpuntje en weg uit die donkere angstaanjagende tunnel. Maar hoe hard ik ook liep … ik kwam geen stap verder.’

Nu moet je weten dat deze vrouw jaren en jaren later via dromen en visioenen er achter kwam dat zij op vierjarige leeftijd was verkracht door een pastoor. De beelden die heel langzaam bij haar omhoog kwamen was niet voor niets. De klap zou te groot zijn om dit in één keer te weten te komen. Wat er in haar droom gebeurde was dat deze vrouw dan wel naar het licht wilde, haar innerlijke licht van heelheid, maar dat dit niet lukte vanwege dit trauma, waar ze dus niets van afwist. Ze moest als ware opnieuw geboren worden om dit trauma te verwerken. Maar dit was moeilijk, het is te zien aan dat de tunnel donker is. Donker betekent namelijk dat je iets moeilijk af gaat. En de tunnel? Dat betekent het geboortekanaal.

‘De kunst vereist de hele mens’

Dit citaat is van Carl Gustav Jung. Het betekent: wil je door middel van je dromen gaan werken aan de kunst, de kunst om een ‘heel’ mens te worden zul je je hele hebben en houden moeten blootleggen.

Dit lijkt makkelijker gezegd dan gedaan. Want oei, wat kan het moeilijk zijn om in te zien dat je soms verkeerd bezig bent. Ik ga even een stuk terug in de tijd, toen ik eenentwintig was had ik een dikke streep onder mijn verleden gezet en wilde niets meer met mijn ouders te maken hebben. Ik heb ze hierdoor vijftien en zestien jaar niet gezien en gesproken. Nu ik dit schrijf vind ik het dan ook ongelofelijk dat mijn ouders en ik in 2023 alweer twintig jaar bij elkaar zijn. En dat alleen maar doordat de droom keer op keer ingreep en dat jarenlang. Want was het geval? Diep in mijn hart wilde ik wel mijn vader en moeder zien, maar angst (van beide kanten bleek later) zat in de weg. En het denken getuige een droom die ik had toen ik een jaar of drieëntwintig was (ik ben nu vijfenvijftig). Nu wil ik er wel bij zeggen dat mijn ouders me nooit hebben geslagen, misbruikt of andere ellende toe hebben gebracht. Het waren heel veel kleine dingen die me toen deed besluiten om afstand te nemen.

Een droom van mezelf

Een droom van mezelf (toen een jaar of 23), ik was toen twee jaar uit huis: ‘Ik droomde dat ik een lege gymzaal zag en toen stond ik opeens voor een spiegel. Ik zag duidelijk dat mijn hoofd eraf was geweest. Nu zat er een zwarte ‘ritssluiting’. Toen werd ik wakker.

Jaren later schreef ik de uitleg pas in mijn droomdagboek. Het was iets wat ik al die tijd intuïtief al wist, maar waaraan ik niet wilde denken. Ik had het op een eenvoudige manier neergezet: de ratio won het destijds van het gevoel. Eigenlijk wilde ik mijn ouders wel bij me hebben, maar ik was te bang. En zij ook, bleek later.

Van Birgelen en De Vries-ek vertellen in hun boek over een droom die Freud eens had toen hij ‘was begonnen met zijn zelfanalyse’: ‘Het prepareren van het eigen lijf, zo schreef hij in zijn toelichting, duidt op zijn zelfanalyse. Hun (Loise N. in de droom als zijn vrouwelijke kant) arbeid eindigt als ze stuiten op iets zilverachtigs. We kennen het zilver als alchemistisch symbool voor het albedo, de witmaking.’

Bij mij was dit niet het geval. Wel het prepareren, maar geen zilver. Er lag dus nog een grote taak voor me klaar. Dit is te zien is het beeld van de lege gymzaal. Hierover zegt Klausbernd Vollmar: ‘Men zou meer voor en met zijn lichaam moeten doen’. Als ik dit toen dit boek zou hebben gehad, was dit mij misschien meteen duidelijker geworden, maar aan de andere kant, ik wist het toch ook weer wel. Vollmar heeft zeker gelijk, het lichaam is niet alleen lichaam maar lichaam en geest. Maar ja, mijn gevoel was leeg, en angst is een raar ding wanneer het zijn weg weet. Alchemistisch gezien is er toen zeker al het een en ander in werking gezet om beter naar mijn gevoel te luisteren. Dit resulteerde vijf jaar later in een kort verhaal over een droom. Het schrijven was begonnen.

Van Birgelen en de Vries-ek zeggen verder: ‘In psychologische zin gaat het inderdaad om bewustmaking. Dit werk aan de ziel maakt gebruik van de associatieve inval en van het visuele beeld, opkomend bij een droom of bij een fantasiefragment. Daarbij wordt het kritische verstand – ‘het ‘hoofd’ – als het ware even uitgeschakeld. Dit sacrificium intellectus (de opoffering van de ratio) wordt in het zinnebeeldig materiaal van de alchemie voorgesteld als het afhakken van het hoofd.’

Mijn gevoel zou groter en groter worden. Dankzij de droom en een dosis geluk zijn we allen weer bij elkaar’ (uit: Honderd dromen – J.V.).

Ik vertelde zonet toch over een droom van een vrouw? Met dat ze steeds opnieuw de knoopjes van een bloesje los doet. Het lukte maar niet. Weet je waarom niet? Ze wilde zich blootstellen, maar was ook bang voor wat er zou kunnen komen. Daarom lukte het niet. De wil was er wel, maar angst stond in de weg. Hoe ik dit zo goed weet? Het is mijn moeder die dit droomde in dezelfde tijd dat ik zo met mijn gevoel in de weer was. Haar innerlijk vuur was al aangewakkerd, nu de mijne nog om naar te luisteren. Na eerst voorzichtig een half jaar met elkaar te hebben geschreven vertelde ze me deze droom. Die nacht, na onze eerste ontmoeting na elkaar vijftien jaar niet te hebben gezien, droomde ik over een heel mooi helder wit licht. Met andere woorden, ik wist dat ik er goed aan had gedaan om elkaar weer te zien. Het was geluk in de puurste vorm. Na nog een drempel genomen te hebben kon ik later mijn vader ook in mijn armen sluiten.

Het lange en harde werken aan mijn innerlijk werd beloond. Ik had het goud gevonden.

En nu?

Het is nu augustus 2021. Mocht je al gaan denken dat het vanaf toen in 2003 alleen maar voorwaarts ging met mij, nee helaas niet. Er moest gewerkt worden aan mijn talent en dat betekende dat ik moest blijven schrijven. Schrijven over wat ik belangrijk vond en vind en dat is over dromen. Heel vaak, en dit meen ik echt, dacht ik: laat maar het wordt toch nooit wat. En dan greep de droom voor de zoveelste keer in door mij te laten dromen over spinnen. Dit betekent dat ik door mijn angst moest gaan. En geloof me, ik heb heel veel over spinnen gedroomd en dat alleen maar doordat ik het eng vond om te schrijven, om te geloven in mezelf. Alchemistisch gezien: starten, sterven en weer opstaan. Het is een proces dat constant aanwezig is en waar de droom altijd en iedere keer weer bij zal helpen.

Jacqueline Voskuil

Literatuur:

– Alchemie en psychologie J.H. van Birgelen en P.E. de Vries-ek Uitgeverij Lemniscaat Rotterdam 1986 tweede druk 1999

– Honderd dromen Jacqueline Voskuil Uitgeverij Schors 2008 Amsterdam

– Handboek der droomsymbolen Klausbernd Vollmar Uitgeverij Schors 1996 Amsterdam